In beeld: Herinneringen aan 1940-1945 in gemeente Valkenswaard

Op verschillende openbare plekken in de gemeente Valkenswaard bevinden zich zichtbare aandenkens aan oorlog en bevrijding. In het kader van tachtig jaar bevrijding de moeite waard om een opsomming te maken van bijzondere objecten.

De grootste locatie is ongetwijfeld de begraafplaats aan de Luikerweg, ten zuiden van het dorp, in een bosrijke omgeving. Op deze Valkenswaard War Cemetery zijn sinds oktober 1945 220 Britse militairen van de landmacht begraven en twee vliegers. De begraafplaats valt onder verantwoordelijkheid van de Commonwealth War Graves Commission. Ook op de Oude RK Begraafplaats Op den Rösheuvel aan de Kerkhofstraat in het centrum wordt de gedachtenis in ere gehouden aan gesneuvelden. Op de eerste plaats bevindt zich hier een aantal graven van oorlogsslachtoffers, net als trouwens op de algemene begraafplaats Eikenhof aan De Sil. De Oorlogsgravenstichting beheert een aantal van de graven van gesneuvelden.

Op de begraafplaats aan de Kerkhofstraat bevindt zich sinds 2015 bovendien een monument ter ere van Valkenswaardse slachtoffers. Hun namen staan vermeld op een stenen zerk. Het initiatief tot oprichting hiervan ligt bij de Bond van Wapenbroeders afdeling Valkenswaard.

Victorie

Daarnaast zijn enkele straatnaamborden ook een aandenken aan de roerige oorlogsjaren. Aan de naamgeving De Corridor liggen vermoedelijk twee theorieën ten grondslag: enerzijds een doorgang over de Eindhovenseweg en anderzijds een herinnering aan de bevrijdingsroute van de Operatie Market Garden, meestal aangeduid als De Corridor. De straatnaam werd in 1956 vastgesteld. Ook de naam Victoriedijk (1953) heeft te maken met de bevrijdingsroute die op 17 september 1944 werd gereden om de bevrijding in te zetten.

Aan de stenen brug van de Luikerweg is een plaquette aangebracht met de tekst Victoriebrug Corridor 17 september 1944. Het insigne van het Tweede Britse Leger laat een kruis zien met daarin een naar beneden gericht zwaard, wat betekent ‘de strijd is gestreden’ en geeft de rouw om de doden weer. Het omgekeerde zwaard staat ook symbool voor de offerbereidheid.

De naam Prinses Irene Brigadeplein wordt in 1990 vastgesteld ter herinnering aan de Koninklijke Nederlandse Brigade ‘Prinses Irene’, die betrokken was bij de bevrijding van onder andere Valkenswaard, Eindhoven, Tilburg en Den Haag. Het parkeerplein bevindt zich aan de Waalreseweg.

In 1984 verschijnt het straatnaambord Verzetstrijdersplein bij een groenstrook langs de Leenderweg en de Markt. In 2022 wordt de naam op verzoek van een inwoner gewijzigd in Verzetstrijdersplantsoen. Hoogstwaarschijnlijk dient het woord wel met dubbele s geschreven te worden als Verzetsstrijdersplantsoen.

Het plein dankt zijn naam aan het bevrijdingsmonument, dat aan de oostzijde van het plantsoen hoog op een natuurstenen sokkel is geplaatst. Het is een ontwerp van Theo van der Nahmer en is op 9 september 1953 onthuld. Het bronzen beeld stelt een staande vrouwenfiguur voor. Op het voetstuk staat de tekst Wij Gedenken. Het gedenkteken geeft de gemengde gevoelens weer van vele Nederlanders in de bezettingstijd, machteloos en berustend, maar tegelijk vastbesloten, hoopvol en verlangend naar een betere toekomst. Een toekomst, die in sommige Brabantse plaatsen zoals Valkenswaard eerder dan elders werkelijkheid werd.

Ook in het plantsoen is een Wit Anjerperk aangelegd, om alle veteranen te eren die zijn uitgezonden naar buitenlandse missies. Het was een initiatief van het Nationaal Comité Veteranendag en kwam in 2023 tot stand. Een wit tekstbordje naast het perk vertelt over dit nationale symbool.

Granieten monument

Achter in de Nicolaaskerk hangt een vijftal houten panelen. Op drie ervan zijn de namen van slachtoffers vermeld. Eén bord ervan toont zes namen van de gevallenen in Indonesië.

Als eerbetoon aan de Britse bevrijders en het eerste contact met de bevolking van Valkenswaard is nabij het Pannenkoekenhuis aan de Luikerweg 145 een bijzonder granieten monument geplaatst van kunstenaar Ramaz Gojatie vanwege vijftig jaar bevrijding, en werd onthuld op 9 september 1994. De abstracte sculptuur bevat aan de achterzijde een mozaïek, terwijl aan de voorzijde een tekstbord ligt.

Beeldhouwer Ramaz Gojatie verwerkte mensenogen in het monument, die de herinnering aan de bevrijding van 11 september 1944 symboliseren. Maar ook zijn het de ogen die gezien hebben en gelden als herinnering om nooit te vergeten. De vleugels staan eveneens voor de bevrijding.

Verbinding met Berlijn

Ter hoogte van de pastorie aan de Markt ligt een zware zwerfsteen, die onderdeel uitmaakt van de Liberation Tour, die over de route wordt gemarkeerd met stenen. Bij deze steen kun je oorlogsverhalen beluisteren en er is een plaquette aangebracht met nadere informatie. Bij alle stenen op deze route in een kleine ronde plaquette aangebracht met de tekst Liberation Route Europe.

De Bunker Birkenhof, een afluisterstation uit 1943, aan de Nieuwe Waalreseweg, was gebouwd om draadloos telefonisch berichtenverkeer tussen Engeland en Amerika te onderscheppen. Er waren bovendien dag- en nachtverblijven voorzien voor radio-ingenieurs, bedieningstechnici, tolken en telexisten. Het lijkt van buiten wel een herenboerderij, maar de zwaarste betonconstructie is gebruikt. Er was een rechtstreekse kabelverbinding naar Berlijn.

Nauwelijks bereikbaar zijn de luidklokken in de Nicolaastoren. Op één ervan staat vermeld dat de bezetter de oorspronkelijke klokken liet weghalen, op bevel van Dr. Seyss Inquart, op 16 januari 1943.

Vorig jaar (2013) zijn op twee plekken de zogenaamd Stolpersteine aangebracht in het plaveisel. Eén aan Bosstraat 85 en één Luikerweg 12. In de betonnen stenen zijn namen in de messing kop gegrafeerd van in Auschwitz vermoorde personen die hier woonden of werkten.

Tenslotte heeft het NIOD, Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies een foto in bezit van een natuurstenen zuil. Hierop is het jaartal 1940 nog juist zichtbaar. Het object heeft als coördinaten 51, 20, 59 NB en 5, 27, 28 OL en zou dus ergens tussen de pastorie van de Nicolaaskerk en drogisterij De Vijzel gestaan moeten hebben. Op dit moment wordt contact gezocht met de fotograaf van het NIOD, B. van Bohemen, om meer te weten te komen over deze kolom en over de juistheid van de beschikbare gegevens.

Download de gratis app van Valkenswaard24 en mis niets → Apple | Android